Tinanggap ng buong mundo ang kanyang galing—ngunit bakit tila tahimik ang sariling bayan?

sa bawat pagtapak niya sa red carpet ng mga international film festivals, sa bawat pagtanggap ng award mula sa mga banyagang institusyon, isang pangalan ang paulit-ulit na binibigkas ng mga dayuhang kritiko—nora aunor. para sa kanila, siya ay isang “living legend,” isang rare gem ng asian cinema, isang artistang hindi kailanman matutumbasan.

ngunit sa pagbalik niya sa sariling bayan, tila ba nakakalimot ang sarili niyang tahanan. walang medalya ng pagkilala, walang engrandeng parangal na ipinagkakaloob sa kanya ng estado. at ang mas masakit, nang dumating ang pagkakataon para sa pinakamataas na pagkilala bilang national artist—siya ay tinanggal sa listahan.

ang tanong ng marami: bakit?

sa paningin ng mga banyaga, malinaw ang sagot. ang kanyang mga pelikula tulad ng “himala” ay hindi lamang obra maestra sa teknikal na aspeto, kundi sumasalamin sa lalim ng kaluluwa ng isang lipunan. sa europa, amerika, at asya, siya ay inanyayahan bilang hurado, bilang panauhing pandangal, bilang huwarang artista. sa mga panayam, ipinagmamalaki siya ng mga internasyonal na filmmaker bilang simbolo ng authentic acting at social realism.

ngunit sa pilipinas, ang mga boto ay tila naglalaban. may nagsasabing ang kanyang kontrobersyal na nakaraan ang dahilan, ang iba nama’y sinasabing may pulitika sa likod ng lahat. sa huli, ang isang babaeng minsang naging boses ng sambayanan ay biglang itinulak sa gilid—hindi dahil sa kakulangan ng galing, kundi dahil sa labis na pagiging totoo.

ayon sa ilang cultural critics, ang kaso ni nora ay halimbawa ng tinatawag na “reverse recognition.” kung saan, kailangang may dayuhan muna ang pumuri, bago natin ma-realize ang halaga ng sarili nating yaman. at sa kaso ni nora, mas marami pa siyang tropeo mula sa ibang bansa kaysa sa sarili niyang lupang sinilangan.

maraming beses na rin siyang nagtanong, hindi sa galit, kundi sa pagtataka:
“ano pa ba ang dapat kong gawin para mapansin ng sarili kong bayan?”

sa likod ng tanong na iyon ay hindi yabang, kundi pag-asam ng katarungan. dahil ang kanyang kontribusyon ay hindi lang sa sining, kundi sa kamalayan ng isang bansa—sa bawat kwentong kanyang isinabuhay, sa bawat papel na tumama sa puso ng masa.

at kahit wala ang pormal na pagkilala, hindi matitinag ang pagmamahal ng mga karaniwang pilipino sa kanya. sa bawat rerun ng kanyang pelikula, sa bawat pag-iyak ng isang nanay sa eksena niyang matahimik lang ngunit tagos sa buto—naroon pa rin siya, kinikilala, niyayakap.

ngunit hindi natin maikakaila: ang kawalan ng opisyal na parangal ay isang mantsa—hindi sa pangalan ni nora, kundi sa sistemang dapat sana’y nagtataguyod sa tunay na sining.

sa dulo, nananatili siyang nora aunor—hindi dahil sa anong award, kundi dahil sa diwang hindi kayang patahimikin ng anumang pagtanggi.

at habang siya ay pinapalakpakan sa ibang bansa, marahil ay panahon na para tayo mismo ang pumalakpak. hindi lang dahil sa kanyang talento, kundi dahil sa kanyang tapang. dahil sa lahat ng naitindihan niya bago pa man natin maunawaan.