Si Dr. Jose Rizal ay naging ilaw ng bayan sa pamamagitan ng kanyang mga akdang nagmulat sa isipan ng mga Pilipino tungkol sa edukasyon, dignidad, at kalayaan.

Si Dr. Jose Rizal ay hindi lamang isang bayani sa kasaysayan ng Pilipinas, kundi isa ring huwarang lider, manunulat, at pilosopo na gumamit ng talino, disiplina, at mga prinsipyong makatao upang gisingin ang kamalayang makabayan ng kanyang mga kababayan. Sa halip na gumamit ng dahas o armas, pinili niyang gamitin ang panulat, edukasyon, at mahinahong paninindigan bilang mga kasangkapan ng rebolusyon. Ang kanyang mga patakaran at paraan ay tunay na kahanga-hanga at nararapat lamang pagnilayan at tularan, lalo na sa panahong ito ng pagbabago.

Isa sa mga pangunahing paninindigan ni Rizal ay ang kahalagahan ng edukasyon. Naniniwala siya na ang isang taong may kaalaman ay hindi basta-basta naalipin. Para sa kanya, ang tunay na kalayaan ay nakukuha lamang kung ang mga mamamayan ay may malawak na pag-unawa sa kanilang karapatan, kasaysayan, at kakayahan.

Sa kanyang sanaysay na “La Instrucción” (Ang Edukasyon), kanyang binigyang-diin na ang edukasyon ay hindi lamang pribilehiyo kundi isang karapatan ng bawat tao. Isinulong niya ang pagkakaroon ng pantay-pantay na edukasyon para sa mga Pilipino, lalake man o babae, mayaman man o mahirap. Sa kanyang paningin, ang isang bansang edukado ay may matatag na pundasyon sa pagkamit ng tunay na kasarinlan.

Hindi lingid sa kaalaman ng marami ang naging malaking bahagi ng panulat ni Rizal sa pagmulat ng sambayanan. Ang kanyang mga nobelang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay nagsilbing salamin ng lipunang Pilipino sa ilalim ng kolonyalismong Espanyol. Sa kanyang mga akda, inilahad niya ang kawalang-katarungan, korapsyon sa simbahan at pamahalaan, at ang mapait na kalagayan ng mga Pilipino.

Ang kanyang paraan ay tahimik ngunit matapang. Sa halip na himukin ang mga tao sa armadong rebolusyon, mas pinili niyang pukawin ang damdamin gamit ang mga salitang mapanlikha at makapangyarihan. Sa ganitong paraan, ipinakita niya na ang talino ay maaaring magsilbing mitsa ng pagbabago.

Bagamat kinikilala si Rizal bilang inspirasyon ng rebolusyon, hindi siya nanawagan sa paggamit ng karahasan. Ipinaglaban niya ang reporma sa mapayapang paraan—sa pamamagitan ng sulat, diskurso, petisyon, at panayam. Bilang kasapi ng kilusang Propaganda, nanindigan siya para sa mga repormang makatao at makatarungan: ang pagkakapantay-pantay sa harap ng batas, representasyon ng mga Pilipino sa Cortes ng Espanya, at karapatang sibil.

Ang kanyang mapayapang prinsipyo ay hindi kahinaan kundi isang anyo ng matibay na paninindigan. Pinatunayan niya na hindi kailanman kailangang gumamit ng dahas upang ipaglaban ang tama, basta’t may tapang kang humarap sa katotohanan.

Hindi lamang siya mahusay na manunulat, kundi isa ring doktor, lingguwista, manlalakbay, guro, at siyentista. Sa kanyang kabataan, masigasig siyang nag-aral sa iba’t ibang larangan. Natuto siya ng mahigit sa 20 wika at gumamit nito upang makipag-ugnayan sa mga dayuhang iskolar at lider.

Isa sa mga kahanga-hangang patakaran niya ay ang sariling disiplina—ang kakayahang gumising ng maaga, magplano ng oras, at pagsasanay ng isip at katawan araw-araw. Sa Dapitan, kahit siya ay ipinatapon, hindi siya tumigil sa pag-aaral at pagtuturo. Itinayo niya ang paaralan para sa mga bata, nagtanim ng mga halaman, nagpagamot sa mga may sakit, at nag-eksperimento sa agham.

Ito ay patunay na sa kabila ng mga hadlang, ang isang taong may malasakit ay laging may magagawa para sa bayan.

Ang huling patakaran ni Rizal na siyang bumalot sa lahat ng kanyang ginawa ay ang malalim na pagmamahal sa bayan. Sa kanyang huling tula na “Mi Último Adiós,” kanyang isinulat na buong puso niyang iniaalay ang buhay para sa bayan. Walang galit, walang paninisi, kundi isang matahimik at marangal na pamamaalam ng isang taong tunay na nagmahal sa kanyang lupang sinilangan.

Hindi siya umalis ng bansa upang takasan ang tungkulin. Sa halip, bumalik siya sa kabila ng banta sa kanyang buhay, dala ang hangaring makatulong pa rin sa kanyang mga kababayan.

Ang mga patakaran at paraan ni Dr. Jose Rizal ay nagsisilbing gabay-huwaran sa bawat Pilipino, lalo na sa mga kabataang naghahangad ng tunay na pagbabago. Sa panahon ngayon na tila mas madali ang magalit kaysa mag-isip, mas mahalaga ang pagbalik sa mga prinsipyong iniwan ni Rizal: edukasyon, kapayapaan, katapangan, disiplina, at higit sa lahat, pagmamahal sa bayan.

Hindi kailangan ng armas para maging bayani. Minsan, sapat na ang panulat, ang talino, at ang pusong handang magsakripisyo.